İNSAN HAKLARI HUKUKU

İKİNCİ BASKI İÇİN ÖNSÖZ

Allah, ilk insanı yarattıktan ve insanlar çoğaldıktan sonra insan hakları kuralları ve ihlalleri birlikte oluşmaya başlamış, ilk insan olan Hz. Adem’in oğlu Kabil, arazisini genişletmek için (!) kardeşi Habil’i öldürmüştür. İnsanlar, kendi aralarındaki hak ve ödevleri yozlaştırınca, güçlü olanlar güçsüz olanların haklarını gasp etmiş, doğru ile yanlış arasındaki mücadele giderek kızışmış ve insanlar arasında meydana gelen insan hakları savaşı günümüze kadar süregelmiştir. Günümüzde insan ile insan, insan ile çevre, insan ile devlet ve hatta devletler arasındaki mücadele, bir hak-hukuk savaşıdır. Ermenistan’ın 1994 yılında Azerbaycan’ın % 20’sini oluşturan Karabağ’ı işgali, Yunanistan’ın Türkiye’yi limanlarına hapsetmek istemesi, İsrail’in Filistin topraklarını adım adım işgal ederek Dünyanın en büyük açık cezaevinde Filistinlileri mahkûm etmesi gibi dünyanın sıcak bölgelerindeki çatışma ve hatta savaşlar, hak ihlali/gaspı değil midir? Türkiye’nin, kimsenin bir karış toprağında gözü yoktur ama karasal vatanında, mavi vatanında veya açık mavi vatanında gözü olanın gözünü çıkaracağı da açıktır. 

Aslında insan, Hak’tan bazı “nefha”lar taşıyor ve “hak” aynı zamanda Allah’ın adı. İlk insanlıktan günümüze en çok sömürülen kavram da hak ve hukuk.

İnsan hakları hukuku çalışmamıza 1990’larda başlamıştık. Teorik çalışmalarımızın yanında, Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı dönemimizde, kamuda ilk kez Türkiye İnsan Hakları Raporu’nu, Kayıp Çocuklar Raporu’nu, İşkence ve Kötü Muamele ile Etkin Mücadele Raporu’nu ve Töre Namus Cinayetleri Raporu’nu yayınlamıştık. Bu dönemde, Avrupa Konseyi ile yaptığımız ve Adalet ve İçişleri Bakanlıkları ile birlikte gerçekleştirdiğimiz “Implementaion of Human Rights Reforms in Turkey” Projesi, Avrupa ülkelerinde yapılan insan hakları uygulamalarını yerinde görmemizi sağladı. Ayrıca Birleşmiş Milletler İnsan Hakları 10 Yılı Ulusal Komitesinde Sayın Prof. Dr. İoanna Kuçuradi ile halef-selef olduk ve konunun ayrı bir boyutunu inceleme fırsatımız oldu. Yine Birleşmiş Milletler UNESCO İnsan Hakları İhtisas Komitesi üyeliğimiz döneminde konunun farklı boyutlarıyla karşılaştık. Bütün bu teori ve uygulamanın yanında insan hakları ile ilgili olarak elimizde biriken diğer çalışmaları gözden geçirdik. Konu hakkında yapılan paneller, tartışmalar, konferanslar, alınan kararlar, ulusal ve uluslararası yüksek mahkemelerin bakışı ile yeni bir insan hakları vizyonu oluşturmaya çalıştık. 

Bütün bu belirtilenlerin ışığında Yüce Varlık, bu kitabın yazılmasına fırsat; yazmak için öncelikle sağlık ve elimize kalem alma gücünü verdi. Böylece bu alanda teori ile pratiğin, kâğıt üzerinde yazılanlarla uygulamanın birlikteliği gerçekleşebildi.

Ülkemiz dışında katıldığımız insan hakları toplantılarında, konunun belirli ülkelerin hedefiyle bağlantılı olduğunu gördüğümüz belirtilebilir. Örneğin Franko-fon ülkelerinin insan hakları toplantılarının, Fransa liderliğinde bu ülkeler arasındaki işbirliğini (!) gerçekleştirmeyi amaçladığı söylenebilir. ABD’nin Irak’a saldırısının görünür nedeni de insan haklarıydı. Emperyalist ülkeler, insan hakları üzerinden hegemonyalarını sürdürmek için insan haklarını araçsallaştırıyorlar. Terör örgütleri insan hakları kavramları ile genç dimağları kandırıyorlar. Dünyada en çok araçsallaştırılan nesneler, insan haklarıyla ilgili kavramlardır.

İnsan hakları hukukunun konusu ne olmalıdır? İnsan hakları ile ilgili konular mı incelenecektir? İnsan haklarıyla ilgili kanunlar mı gözden geçirilecektir? OHAL-KHK’larının, OHAL-CBK’ larının insan haklarını düzenleme tarzı mı incelenecektir? Uluslararası insan hakları hukuku kurallarının, Türk insan hakları kurallarından üstünlüğü mü araştırılacaktır? Belki bunların tamamı ve daha çoğu irdelenecektir.

Zamanının önemli bir bölümünü insan hakları alanına ayıran bir akademisyen olarak, insan hakları alanında yaptığımız çalışmaların sadece bu Kitap olduğu sanılmamalıdır. 

Değerli araştırmacılar, değişik çalışmalarımızda, insan hakları konusunda ayrıntı bulabilirler. Şöyle ki; 

İlk olarak, 1999 tarihinde İstanbul Filiz Kitapevi tarafından yayımlanan Devlet, Diplomasi ve İnsanın Özgürlük Mücadelesi (2 nci Baskı, Filiz, İstanbul, ss. 1+228) isimli çalışmamızdır.  

İkinci olarak 2007 senesinde İstanbul’da basılan Türkiye’nin Demokratik Gelişimi ve Avrupa Birliği isimli eserimizdir (Beyan Yayınları, İstanbul 2007, ss. 1+552).

Üçüncü olarak, Yargının Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı isimli çalışmamızdır (Yetkin yayınları, Ankara, 2010, ss. 1+358). İnsan haklarının güvencesi yargıdır. Yargının bağımsız ve tarafsız olmadığı bir ülkede insan haklarının olduğu söylenemez. 

Dördüncü olarak, 2011 senesinde basılan Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık) isimli çalışmamızdır (Ankara, 2011, Yetkin Yayınevi, ss. 1+274). Bu çalışmamız, Avrupa Konseyi ile yaptığımız “Implementaion of Human Rights Reforms in Turkey” Projesi kapsamında 10 kadar Avrupa ülkesinde yüz yüze almış olduğumuz eğitim ve bilgilerin temel olduğu, harmanlanmış bir Kitaptır. 

Beşinci olarak, 2012 senesinde çıkan Anayasal Derinlik (Ankara, 2012, Yetkin Yayınevi, ss. 1+976) isimli çalışmamızda Türk İmparatorlukları döneminin insan hakları hareketleri kaleme alındığından tarihsel dönemdeki insan hakları konuları için bu çalışmaya başvurulabilir.

Altıncı olarak 2014 yılında kaleme aldığımız Çocuk Hakları Hukuku (Ankara, 2014, Yetkin Yayınevi, ss. 1+476) isimli çalışmamız insan haklarının çocukluk dönemi ile ilgili olup, insan yaşamının bu dönemi için bu çalışmamıza başvurulabilir; insan hayatının önemli bir bölümü olan çocukluk dönemindeki haklar ve bunların ihlali bu çalışmamızda değerlendirilmiştir. 

Yedinci olarak insan hakları konusunda İngilizce olarak yaptığımız konuşmaların ve makalelerimizin yer aldığı Constitution and Human Rights (Anayasa ve İnsan Hakları) isimli Kitaptır. Bu kitabın ikinci baskısı 2020’de Yetkin yayınları tarafından gerçekleştirilmiştir (ss. 1+416). 

Sekizincisi, Anayasamızda geçen tüm temel haklarla ilgili bireysel başvuruları da kapsayan Anayasa Yargısı (3 üncü Baskı, Ankara, 2019, Yetkin Yayınevi, ss. 1+ 450) isimli çalışmamızdır. Anayasa Mahkemesinin sadece Anayasamızın 17 inci maddesinin 1 inci fıkrası ile ilgili olarak vermiş olduğu bireysel başvuru kararlarına elinizdeki bu Kitapta değindik. Anayasada geçen diğer temel haklarla ilgili olarak Anayasa Mahkemesinin vermiş olduğu bireysel başvuru kararlarına, bu kitabın hacmini büyütmemek için, değinilmesi mutlaka gerekli olduğu halde, maalesef değinemedik. Bu konuda Anayasa Yargısı isimli yayınımıza başvurulabilir. İnsan haklarının bekçisi mahkemeler, özel bekçisi ise anayasa mahkemeleridir. Her bir hak ile ilgili olarak Anayasa Mahkemesine yapılan bireysel başvuru konuları tek tek ele alınmadıkça, sadece bu Kitapla yetinmenin, noksan olduğunu kabul etmek gerekir. 

Dokuzuncusu, insan hakları çerçevesinde kaleme aldığımız Anayasa Hukuku (8 inci Baskı, Ankara, 2020, Yetkin Yayınları, ss. 1+834) isimli çalışmamızdır.

İnsan Hakları Hukuku adını verdiğimiz elinizdeki kitabın birinci bölümünde, genel olarak insan haklarını analiz ettik. İkinci bölümde Birleşmiş Milletlerde insan haklarını; üçüncü bölümde Amerika Birleşik Devletlerinde insan haklarının korunmasını irdeledik. Dördüncü bölümde, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi sisteminde insan haklarının korunmasını, beşinci bölümde Türk anayasalarında insan hakları üzerinde durduk. Altıncı bölümde önemi nedeniyle insan hakları ve terör ilişkisini analiz ettik. Yedinci bölümde ilgisi nedeniyle demokrasi, eşitlik, Cumhuriyet, hukuk devleti ve sosyal devlet kavramlarını inceledik. Sekizinci bölümde yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığı üzerinde durduk.

Bu çalışmanın şekil açısından yenilikleri ise şunlardır; Kitapta her bir bölümün başına temel kavramlar, özet ve ana hatlar şeklinde 3 farklı tablo ekledik. Her bölümün başında geçen özet ve ana hatlar bölüm hakkında genel bilgi vermektedir. Her bölüm içerisinde önemli görülen paragrafları tablo içerisine aldık. Ayrıca her bölümün sonuna metin soruları ile “yaşamla ilişkilendir” konulu parçalar koyduk. Anayasa ve kanun maddelerini metin içerisinde kalın harfle yazarak dikkat çekmek istedik. Örneğin 1982/41, 1982 Anayasasının 41 inci maddesi demek olup, bununla okuyucu kanun maddesini daha rahat görebilecektir. “Yaşamla İlişkilendir” parçaları ile genel insan hakları kültürünü geliştirmeyi amaçladık. Çünkü insan hakları hukukunun bir amacı da, kişiye bu açıdan Türkiye’yi ve Dünya’yı tanıtmaktır. Aslında insan hakları hukuku, bir bakıma Dünya seyahatidir. 

İçtihat niteliğinde olan Yüksek Mahkeme kararlarının K harfini kalın harfle yazarak dikkat çekmek istedik; ayrıca ilgili mahkeme kararlarını dipnotta gösterirken § işaretini kullandık; böylece yüksek mahkeme kararlarına verilen önemi gösterdik. Ayrıca dipnotlarda yüksek mahkeme kararlarının bir cümle ile çok kısa özetini yine kalın harflerle yazdık. Dipnotlarda yüksek mahkeme karar özetleri dışında hiçbir şekilde kalın harf kullanmayarak yüksek mahkeme içtihatlarının açıkça görünümünü sağladık. Bu şekilde okuyucu yüksek mahkeme içtihatlarının özetini, oldukça pratik olarak, sadece dipnotlardaki kalın yazılan harflerde bulabilecek, bunları, ayrıca metin içerisinde aramasına gerek kalmayacaktır. Ayrıca metinde geçen kanunların yürürlüğe giriş tarihini, kanunun hemen yanında belirttik. 

Bu çalışmanın faydalı olması en büyük dileğimizdir. Yapılan hataların hoşgörüyle karşılanması ve tarafımıza iletilmesi telafisi açısından önemlidir. Bu çalışma nedeniyle üzerimde katkısı olanlara teşekkürler. Kerim-Ulviye, Rabia ile Bekir-Zeynep-Kerem’e, Salih-Hande-Ali’ye ve Mehmet-Büşra-Yüsra’ya ve üzerimde hakkı olan Hocalarıma şükran borçluyum. Teşvikleri için M. Zeki, Müzeyyen, Sebahat, Fethi, Ahmet ve Eyüp’e yakın çalışma arkadaşlarıma, Yetkin Yayınevi yetkililerine, Kitabın yazılmasına vesile olan öğrencilerime teşekkürler. Araştırma Görevlilerimiz A. Samet Güller'e, Merve Ünal Açıkgöz'e, M. Fatih Sarı'ya, İrem Alpözen'e, Emine Arslan'a, S. Hande Akgün'e ve E. Kumru Paksoy'a özel teşekkürler. 

İnsan Hakları Hukuku isimli çalışmamızın ikinci baskısında Kitap tamamen gözden geçirilmiş, güncelleme, ekleme ve düzeltmeler yapılmıştır. 

Yazdıklarını okuyucuyla paylaşmak isteyen yazar, bilime olası bu küçücük katkısında, hatalarının hoşgörü ile karşılanmasını ummaktadır