Şeyhülislam Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi’nin Malta Mektupları

Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi, 30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi’ni imzalayan Ahmet İzzet Paşa kabinesinde Adliye nazırıdır. Mütarekeden sonra kabinenin istifası ve İttihat ve Terakki’nin kendini feshetmesiyle siyasi hayatı fiilen sona eren Mustafa Hayri Efendi, Aralık ayında Beşinci (Siyasi) Şube tarafından sorguya çekilir ve 10 Mart 1919’da hasta hasta evinden kaldırılarak İttihat ve Terakki’nin diğer ileri gelenleriyle birlikte Bekirağa Bölüğü’ne sevk edilir. Damat Ferit Paşa kabinesi tarafından, tutuklu diğer İttihatçılarla birlikte 22 Mayıs’ta İngiliz ve Fransız askerlerinin gözetimine teslim olunan Mustafa Hayri Efendi ve arkadaşları 28 Mayıs’ta apar topar Princess Ena vapuruna bindirilerek Malta’ya sürülür.

Malta’dan ayrıldığı 18 Kasım 1920 tarihine kadar tutuklu kaldığı yaklaşık bir buçuk sene boyunca refikası uniseHanım’a, oğulları Suat, Münip ve Hakkı beylere gönderdiği mektuplarda esaret hayatının güçlüklerinden bahseder, ailesine sürekli nasihatlerde bulunur.

Devrinin kilit adamlarından olan Şeyhülislam Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi’nin, Meşrutiyet, Büyük Harp ve Mütareke Günlükleri’nde yer alan Malta’daki esaret hayatına dair kayıtları ile birlikte bu mektupların, İkinci Meşrutiyet devrinde ülkenin kaderini şekillendirmiş ve bazıları daha sonra Cumhuriyet devrinde dehizmet görmüş kadroların ne bedeller ödediğini gözler önüne sereceğini ümit ediyoruz.

Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi (1867-1922) Kökleri Karamanoğullarına kadar inen ilmiye sınıfı mensubu bir ailede doğdu. Temel eğitimini Ürgüp ve Sivas’ta tamamladıktan sonra 1895’te İstanbul’da Fatih’teki Başkurşunlu Medresesi’nden ve 1897’de Darülfünun Hukuk Şubesi’nden mezun oldu. İmparatorluğun dört bucağında adli görevlerde bulundu. Tahminen 1906-1907’de İttihat ve Terakki’ye katıldı. 1908’de Niğde’den mebus seçildi. Adalet ve Evkaf nazırlıklarının yanı sıra Şûra-yı Devlet reisliği yaptı. 1914’te şeyhülislam oldu. Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Harbi’ne girmesine dinen cevaz veren Cihad-ı Ekber Fetvası’nı hazırladı. İşgal döneminde sürüldüğü Malta’dan Kuva-yı Milliye ve Hint Müslümanlarının girişimleri sonucu kurtuldu. Vatana döndükten sonra Mustafa Kemal Paşa’nın siyasete davetini kabul etmedi. Memleketi Ürgüp’te vefat etti.