OSMANLI'DA MİLLİYETÇİLİĞİN TOPLUMSAL TEMELLERİ

Arka kapak

On dokuzuncu ve yirminci yüzyılda, çok etnikli Osmanlı Devleti’nin çözülmesiyle Balkanlar ve Ortadoğu’da bir dizi ulusal devlet kuruldu. Bu dönüşüm, Osmanlı idaresinin on dördüncü ve on beşinci yüzyıllarda tesis ettiği geleneksel toplumsal yapının, etnik-dini hatlar boyunca kırılmasıyla yaşanan bir kolektif kimlik değişimi idi. Milliyetçi görüntülü ayaklanmaların sebebi, Osmanlı idarî sistemi değil; aksine, geleneksel sistemin dağılmış olmasıydı. İmparatorluk yönetiminin etkisiz hale geldiği uzak eyaletlerde dengeler değişmişti.

Batı menşeli yorumlarda, bu toplumsal dönüşümün birçok yönü genellikle ihmal edildi. Karpat, literatüre bir ilk olarak girmiş bu çalışmasında, Osmanlılarla ilgili çalışmaları şekillendirmekte olan dar görüşlülükten uzak durarak, Balkanlar ve Ortadoğu’daki müslim ve gayrimüslim tebaayı genel bir çerçeve içinde ele alıyor ve söz konusu sosyo-politik dönüşümü bir bütün olarak analiz ediyor.

***

Osmanlı’nın Fenerli Rumları Eflak ve Boğdan’ın yöneticileri olarak ataması Bizans milliyetçiliğinin yolunu nasıl açtı?

Taşrada ayanların güç kazanması ve payitahta meydan okur duruma gelmesi Balkanlardaki bölge halklarının geleceğini hangi yönde etkiledi?

Ortodoks Patrikhanesi’nin Yunan milliyetçiliği karşısındaki tavrı neydi? Yunan isyancılar için aforoz mektubu yazıldı mı?

On dokuzuncu yüzyılda eğitim ve idare alanında yapılan reformlar imparatorluğun son yüzyılını nasıl şekillendirdi?

Türk milli kimliğinin oluşumunda toprağın/vatanın üstlendiği rol ne oldu?

1. Abdülhamid etnik kimliği ve vatan sevgisini İslam’a ve Osmanlı Devleti’ne yönelmiş en büyük tehditler olarak mı gördü?

Editörün görüşü

Karpat milliyetçilik tartışmalarının dünya çapında büyük ivme kazandığı 1980’ler ve 90’lar öncesinde kaleme aldığı bu kısa ama yoğun etüdünde, Geç Osmanlı Dönemi’nde imparatorlukta yükselen milliyetçilik akımlarını gözden geçiriyor. Bunu yaparken de Batı çıkışlı milliyetçilik teorilerinin dünyanın başka yerleri, bu arada Osmanlı coğrafyası için de tam anlamıyla açıklayıcı olamayabileceğini savlıyor. -- Türkiye’nin yetiştirdiği en önemli sosyal bilimcilerden olan Kemal Karpat tarih, sosyoloji, siyaset bilimi, nüfus araştırmaları, edebiyat araştırmaları gibi sahalarda eser vermiş, yapıtları Cambridge, Oxford, Princeton, Brill kalitesindeki yayınevlerince basılmış dünya çapında bir değerimizdir. Kitapları, makaleleri farklı ülkelerde, değişik dillerde yayınlanmıştır.

En önemli cümle

Sabık Osmanlı halkları arasındaki etnik ve milli kimlik meseleleri, sadece Balkanlar ve Ortadoğu’daki yönetimlerin kültürel, eğitimsel ve demografik politikalarını şekillendirmek açısından değil, bu ülkelerin belli nüfuz ve toprak iddialarına tarihsel temel oluşturmak açısından da belirleyici bir faktör olmaya devam etmektedir. Sonuç olarak, Osmanlı Devleti’ndeki milliyet meselesinin kökenini, tarihsel bir çerçeve içinde, gerek Batı Avrupa gerekse yakın zamandaki Asya ve Afrika milliyetçiliklerinden farklı bir şekilde gelişme gösteren kendine özgü bir milliyetçilik biçimi olarak incelemek faydalı olabilir.

Bu kitap neden önemli

Türkiye'nin yetiştirdiği en büyük değerlerden Kemal Karpat bu eserinde, milliyetçilik olgusunun, merkezin dışındaki çevrede nasıl anlaşıldığını inceliyor. Milliyetçilik tartışmaları henüz hız kazanmamışken konuyu ele alan Osmanlı'da Milliyetçiliğin Toplumsal Temelleri, Batı çıkışlı teorileri değerlendiren ama bu değerlendirmeyi eleştirel bir gözle yapan bir araştırma.